Editie 2018

Thomas Lameris onderzoekt of Arctische trekvogels zich kunnen aanpassen aan de opwarming van het klimaat. Vooral in het noordpoolgebied is er sprake van snelle opwarming, en trekvogels die de winter doorbrengen in meer zuidelijke streken zijn misschien niet in staan om deze opwarming bij te benen. Thomas zal in zijn verhaal voornamelijk ingaan in zijn onderzoek naar brandganzen, en of deze vogels de timing van hun voorjaarsmigratie en broedpogingen in Noord-Rusland kunnen aanpassen. Thomas Lameris is sinds 2013 als PhD-student werkzaam bij het Nederlands Instituut voor Ecologie en de Universiteit van Amsterdam.

De Kennis van Nu ging mee op expeditie en verbleef drie maanden in een oud Sovjet-weerstation op de toendra, om verslag te doen van het veldwerk.

In de periode 1979-1981 werden tijdens opgravingscampagnes op Spitsbergen vele honderden textielvondsten aangetroffen. De opgravingen stonden onder leiding van prof. dr. L. Hacquebord van het Arctisch Centrum (Rijksuniversiteit Groningen). Tijdens die opgravingen zijn niet alleen restanten van de walvisvaardersnederzetting Smeerenburg uit de eerste helft van de 17e eeuw maar ook 17de- en 18de-eeuwse graven op het eiland Zeeuwse Uitkijk onderzocht. Op beide vindplaatsen zijn niet alleen vele jassen en broeken gevonden maar ook tientallen mutsen en kousen. Uit het textielonderzoek is gebleken dat zij geen speciale kleding droegen maar dat zij gewoon in hun winterkleding naar het hoge noorden gingen om daar gedurende de zomermaanden op walvissen te jagen en deze te verwerken. Dankzij deze opgravingen beschikken we nu over de grootste collectie werkmanskleding van Europa.

Prof. dr. Corina Brussaard is Bijzonder hoogleraar vanwege haar onderzoek bij de Stichting Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ).

Poolvirussen: Nano-deeltjes met mega-invloed?
Virussen zijn parasieten die zich alleen kunnen vermenigvuldigen door een gastheercel te infecteren en die nieuwe virusdeeltjes te laten maken. Virussen infecteren niet alleen organismen op land maar ook in zee.

In haar lab doen ze onderzoek naar virussen en hun ecologische gevolgen, onder andere in de poolzeeën. Virussen in zee (mariene virussen) infecteren behalve de welbekende zeezoogdieren ook elk ander organisme. Ze zijn erg specifiek wie ze infecteren en daarom dragen ze ook bij aan de biodiversiteit van het leven in zee.

De meeste virussen, van de gemiddeld 1 tot 10 miljard (!) virussen per liter zeewater, infecteren eencellige micro-organismen (algen en bacteriën) die de basis van de voedselketen in onze oceanen vormen.

Deze micro-organismen zijn uiterst belangrijk voor de wereldwijde cycli van elementen (bijv. koolstof, fosfaat, stikstof, zuurstof) en wij willen daarom weten hoe groot de activiteit van deze mariene poolvirussen eigenlijk is en of dat dan iets uitmaakt voor het functioneren van het ecosysteem. Kom naar de lezing om meer te horen over de fascinerende wereld van de virussen, de relativiteit van ziekte, en de temperatuurgevoeligheid van poolvirussen…

Mariene virussen op Kennislink

Scandinaviste en literatuurwetenschapper Prof. dr. Janke Klok is sinds 2014 Henrik-Steffens-professor aan de Humboldt-Universität zu Berlin. Haar onderzoek richt zich ondermeer op interculturele overdracht en de literaire representatie van de poolgebieden. Biografische, urbane en genderstudies hebben haar bijzondere belangstelling.

Eeuwenlang hebben Europese vrouwen naar de noordelijke poolgebieden gereisd. Bijvoorbeeld in de tijd van de Vikingen, toen die voor kortere of langere tijd kolonies vestigden in Canada en Groenland. En in latere eeuwen, toen Europese vrouwen medebewoners werden van nederzettingen in bijvoorbeeld het uiterste Noorden van Scandinavie, Rusland en opnieuw Groenland. Over deze vroege perioden zijn tot op heden weinig of geen verhalen bekend van vrouwen; de verslagen, reisverhalen en andere vertellingen van hun mannelijke collega’s uit deze tijd vallen veelal binnen het genre poolliteratuur waarin ”de mannelijke heldenrol gedramatiseerd, geidealiseerd en geromantiseerd wordt”, zoals Nils Magne Knutsen het in 2013 formuleerde.

Van de vrouwen die in de achttiende eeuw Deense missonarissen en ambtenaren waarmee ze gehuwd waren vergezelden, kennen we geen geschreven teksten. De brieven en andere egodocumenten die ze ongetwijfeld hebben geschreven, liggen misschien in (prive)-archieven, maar hebben de openbaarheid (nog) niet bereikt. Vanaf het begin van de negentiende eeuw komt hierin verandering. Vindingrijke Léonie d’Aunet verwierf zich in 1839 een plek aan boord van de Franse Recherche-expeditie, taxirijdster Wanny Wolstad werd in het begin van de twintigste eeuw pelsjager op Spitsbergen. In de 20e eeuw volgden velen in hun voetsporen, als leden van expedities, als onderzoekers van diverse pluimage, als walvisvaarders en mijnwerkers, als filmer, museumbestuurder en overheidsvertegenwoordiger. Ze kwamen uit heel Europa en schreven over hun ervaringen. Christiane Ritter, Helfrid Nøis, Liv Balstad en Bolette Petri-Sutemeister werden Spitsbergenspecialisten. Welmoed Honig bevoer de wateren rondom deze eilandengroep. Jette Bang, Inga Ehrstöhm en Lies Tinbergen overwinterden op Groenland. Wat bewoog deze vrouwen en hoe beleefden ze hun poolreizen? Wat schreven ze erover? En hoe zit het met de volgende generatie, de vrouwen die kort voor en na de laatste eeuwwisseling de poolgebieden in trokken. Zoals de ”Baffin Babes” – Emma en Vera Simonsson, Ingebjørg Tollefsen en Kristin Olsen. Of Sue en Victoria Riches, Heleen van der Laan, Birgit Lutz, Linda Nijlunsing en Karin Nieberg. In haar lezing op 10 maart bespreekt Prof. Dr. Janke Klok hoe de poolgebieden in de reisverhalen en verslagen van deze vrouwen worden verbeeld en wat hun reisboeken betekenen voor het genre poolliteratuur.

Dr. Steven Goderis is geowetenschapper en werkt bij de Vrije Universiteit van Brussel en Universiteit Gent. Hij doet onderzoek naar de evoltutie van zonnenstelsels, onderzoekt meteorieten en probeert zo ook meer te weten te komen over de geschiedenis van de Aarde.
Sinds 2009 zoekt hij naar meteoriten op Antarctica. In de winter van 2012/13 vonden ze de grootste, met een gewicht van 18 kg.