Dit is het programma van de 3e editie van Pool tot Pool van maart 2009.
10:00 – 10:30 Opening van de zaal.
10:30 – 10:45 Welkomstwoord door dagvoorzitter Dr. Cees van Duyn.
10:45 – 11:30
Drs. Hidde de Haas
Weblog in het spoor van de walvisjagers.
Drs. Hidde de Haas is als promovendus verbonden aan het Arctisch Centrum (Rijksuniversiteit Groningen).
Binnen het internationale onderzoeksproject Large Scale Historical Expliotation of the Polar Areas (LASHIPA) doet hij historisch onderzoek naar de Nederlandse ondernemers die deelnamen aan de ?rush? op grondstoffen in het Arctische niemandsland Spitsbergen aan het begin van de 20ste eeuw.
De ontdekking van vooral enorme voorraden steenkool, leidde na 1900 tot grote belangstelling van ondernemers uit de hele wereld voor Spitsbergen. Niet alleen avontuurlijke entrepreneurs, ook verschillende regeringen trachtten een puntje van deze taart te bemachtigen.
De presentatie zal een overzicht geven van de economisch-geopolitieke geschiedenis van Spitsbergen in de vroege 20ste eeuw, met de nadruk op de Nederlandsche rol daarin.
12:00 – 12:45
Dr. Nick van Eijndhoven
Neutrino’s zijn hele kleine deeltjes, zo klein zelfs dat ze dwars door de aarde heen vliegen, (als een kogel door de regen) iedere seconde flitsen er minstens dertig triljard door ons lichaam. De enige manier om ze te vangen is in zuiver water. Op de Zuidpool doen ze dit met ijs.
Dhr. Dr. Nick van Eijndhoven is als leider van een Nederlandse groep wetenschappers betrokken bij een wereldwijde inspanning om hoog-energetische neutrino’s te detecteren, afkomstig van kosmische fenomenen. Hiervoor maken zij gebruik van het IceCube neutrino observatorium, ’s werelds grootste neutrino telescoop welke zich op de Zuidpool bevindt. Omdat neutrino’s geen electrische lading hebben en alleen maar een zwakke interactie met materie vertonen, zijn dit hele speciale astronomishe boodschappers. Alleen zij kunnen ons informatie verschaffen over de meest mysterieuze kosmologische verschijnselen welke zich aan de rand van het heelal afspelen.
De focus van zijn onderzoek ligt op het gebied van de Gamma Flitsen en uitbarstingen van Actieve Kernen van melkwegstelsels. Dit zijn de meest heftige kosmische explosies die we tot nu toe hebben waargenomen en we denken dat hierbij zwarte gaten en neutronensterren een belangrijke rol spelen.
Het heelal bekeken door een ijsblok.
Astrodeeltjes fysica is een redelijk nieuwe tak van wetenschap die Astrofysica, Deeltjesfysica en Kosmologie combineert. Zwarte gaten met massa’s van meer dan een miljard keer de massa van de zon versnellen deeltjes tot snelheden van bijna de lichtsnelheid. De hoog-energetische deeltjes kunnen op de aarde worden waargenomen en op deze manier kunnen zij inzicht verschaffen in de fysische processen die zich in deze mysterieuze objecten afspelen.
In deze voordracht zal Dhr. Dr. Nick van Eijndhoven een eenvoudige uiteenzetting geven van de onderliggende ideeen aangaande productie van hoog-energetische neutrino’s in kosmische explosies en de detectieprincipes van de IceCube neutrino telescoop. Hierbij zal duidelijk worden waarom het nodig is om minimaal een kubieke kilometer Zuidpoolijs als detector uit te rusten om deze spookdeeltjes uit de verste uithoeken van het universum te kunnen waarnemen.
12:45 – 13:45 Lunchpauze
13:45 – 14:30
Prof. dr. Jacob de Boer
Silent snow.
Prof. dr. Jacob de Boer is hoogleraar aan de VU in Amsterdam en is het hoofd van de afdeling chemie en biologie van het Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM).
Hij heeft meer dan dertig jaar ervaring in het meten van microverontreinigingen in het milieu en was een van de ontdekkers van gebromeerde vlamvertragers in potvissen. Hij heeft veel gewerkt aan PCBs, dioxines, en aanverwante stoffen. Voor al die stoffen geldt dat met name de Noordpool een verzamelplaats is van het afval dat wij als wereldburgers produceren. Dat blijft uiteraard niet zonder gevolgen, zoals dat in de film ‘Silent Snow’ van Jan v.d. Berg ook goed is te zien. Prof. de Boer zal de achtergronden van deze film toelichten.
Website over de film Silent Snow.
14:50 – 15:35
Dr. Corina Brussaard
Vissen op virussen.
De oceanen zitten vol virussen. In elke theelepel zeewater zweven er miljoenen, wat een virus tot een van de meest voorkomende zeewezens maakt.
Net als op het land infecteren de microben andere wezens, in dit geval algen. Ze zaaien dood en verderf en spelen daarmee een belangrijke rol in de recycling van koolstof, een hoofdbestanddeel van alle planten en dieren.
Mevr. Dr. Corina Brussaard werkt bij het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ) en is op zoek naar de onzichtbare organismen in de nog ongerepte wateren van de Zuidelijke en Noordelijke IJszee.
Website naar weblog Vissen op virussen.
16:00 – 16:45
Dr. Bart Ebbinge
Waarom broeden Rotganzen tussen hun belagers?
De Rotgans is de kleinste soort gans die in Nederland voorkomt.
In het voorjaar verzamelen vrijwel alle Rotganzen zich in het Waddengebied. Daar eten ze zich rond op de kwelders en in de eilandpolders. Eind mei vertrekken ze naar hun broedgebieden.
Rotganzen broeden in het hoge noorden van Siberië op het Taimyr-schiereiland. Vaak broeden ze daar op eilandjes tussen meeuwen, die ook hun eieren en kuikens kunnen roven. In jaren met veel lemmingen (kleine knaagdieren) zijn er ook Rotganzen die rondom een broedende Sneeuwuil nestelen. De Sneeuwuil kan echter ganzenkuikens vangen. In jaren waarin er geen lemmingen zijn, zijn er zelfs rondzwervende Sneeuwuilen die broedende volwassen Rotganzen op het nest slaan.
In deze lezing zal dhr. Dr. Bart Ebbinge nader ingaan op de vraag waarom Rotganzen ?in het hol van de leeuw? broeden. De driejarige lemmingcyclus op het Taimyrschiereiland blijkt een cruciale rol te spelen in het gedrag van roofvijanden zoals poolvossen, sneeuwuilen, taimyrmeeuwen en middelste jagers. Het is aan de steltlopers en ganzen om tussen al dit geweld een juiste broedstrategie te kiezen.
Namens het onderzoekinstituut Alterra uit Wageningen heeft Dr. Bart Ebbinge tussen 1990 en 2008 twaalf expedities georganiseerd naar de Pyasina-delta op het Taimyrschiereiland, waar Rotganzen broeden. Als voorbeeld van dergelijke expedities worden drie ervan beschreven in het door de KNNV in de Navicula-reeks uitgegeven boek ?In de greep van Siberische lemmingen? (ISBN 978 90 5011 2673). Het betreft één complete lemmingcyclus van 2004-2006, in dagboekvorm beschreven, gebaseerd op de weblogs voor de website van het programma Vroege Vogels.
