De lezing zal gaan over de bodem-natuur-mens relatie. Vergeleken met andere polaire gebieden, was IJsland van oudsher een prachtig en rijk land met weelderige natuur en bossen. Daar is niet veel meer van over. Hoe komt dat? Welke invloeden speelden een rol hierin? Een stukje geschiedenis van de bodems en bossen in het land van ijs en vuur.
In 1907 werd de 'Soil Conservation Service of Iceland' opgericht. De lokale bevolking boekte successen en maakte missers in het beheer van haar natuurlijke rijkdommen. Een exoot, de Lupine uit Alaska, werd moedwillig en succesvol geïntroduceerd als oplossing voor erosieproblemen. De Alaska-lupine (Lupinus Nootkatensis) is een peulvrucht die dankzij haar symbiose met rhizobia zelf stikstof beschikbaar maakt. De soort is ideaal geschikt voor gebiedsreclamatie maar blijkt zó succesvol dat het ook problemen oplevert. Diverse onderzoeken zijn opgezet om succesvolle lokale bestrijding van de lupine te kunnen toepassen indien nodig. Zo werden een lokale rups, schimmel, roundup, mechanische bestrijding en successie geprobeerd als mogelijke bestrijdingen.

Brand in het Hoge Noorden

Dr. Sander Veraverbeke is universitair docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij doet onderzoek naar natuurbranden in boreale en arctische gebieden, en bestudeert hoe klimaatverandering en noordelijke branden elkaar beïnvloeden. In zijn onderzoek maakt hij gebruik van satelliet- en veldwaarnemingen. Delen van Alaska, Siberië en Groenland stonden in de zomer van 2019 in brand. Volgens verschillende mediarapporten was dit het ergste brandseizoen tot op heden geobserveerd in het Hoge Noorden. Intussen is het brandseizoen van 2019 in het Hoge Noorden al even voorbij en kunnen we de balans opmaken. 2019 was inderdaad het hevigste brandseizoen binnen de poolcirkel sinds consistente satellietwaarnemingen in 1997. Het waren echter nog steeds hoofdzakelijk bosbranden, en niet tundrabranden zoals vaak werd gerapporteerd in mediaverslagen.

Anders dan in andere ecosystemen op Aarde is bliksem meer dan de mens de voornaamste oorzaak van brand in het Hoge Noorden. Deze presentatie duidt bliksem aan als de grote oorzaak van enkele recente grote brandjaren in boreaal Noord-Amerika. Verder toont hij dat we, onder impuls van klimaatopwarming, meer bliksem in het Hoge Noorden verwachten in de toekomst, wat kan leiden tot een verdere toename in branden. Ze deden recent nog een bizarre ontdekking in de Amerikaanse staat Alaska en de Canadese Northwest Territories; met name overwinterende branden. Overwinterende branden zijn branden die lijken te stoppen op het einde van de zomer, wanneer regen en sneeuw overnemen. Deze branden smeulen echter door de winter heen in diepe veenbodems vooraleer in de volgende lente en zomer terug uit te groeien tot een bosbrand.
Ze analyseerden onder welke klimatologische omstandigheden overwinterende branden voorkomen, en verwachten dat we meer overwinterende branden kunnen verwachten met klimaatopwarming.

In de zomer van 2019 was Sander Veraverbeke op veldcampagne met zijn team in de omgeving rond Yakutsk. Ze maakten daar veldmetingen over hoeveel koolstof er verloren is gegaan tijdens recente bosbranden. De bedoeling is dat ze deze veldmetingen linken aan satellietwaarnemingen om zo voorspellingen te maken voor een groter gebied.

Meer lezen over deze recente expeditie kan in deze blog reeks:

Notes from the Field

Het bijgevoegde beeld is een composiet van satellietbeelden, bijschrift:

Satellietbeeld van de Visible Infared Imaging Radiometer Suite (VIIRS) over Siberië op 21 juli 2019. Een grote rookpluim afkomstig van verschillende bosbranden in Siberië is duidelijk zichtbaar in het beeld. (Bron: NASA Earth Observatory)

200 jaar geleden werd het dichtstuk “De Overwintering der Hollanders op Nova Zembla” van Hendrik Tollens met goud bekroond. Meer dan een eeuw gold het als ons ‘nationale epos’ en bepaalde het de visie van het publiek op de fameuze overwintering van Van Heemskerck en Barentsz in de winter van 1596-1597. Maar welke visie? Niet die van het originele scheepsjournaal van Gerrit de Veer, maar vooral de visie van Tollens zelf. Toch had de dichter een actuele aanleiding voor zijn gedicht en nam hij blijkbaar voor lief dat zijn lezers en toehoorders meer fictie dan feit te verstouwen kregen. Feiten en ficties staan centraal in de presentatie van dr. Ruud Poortier, die vorig jaar de jongste - en 44e - uitgave van Tollens’ heldendicht verzorgde. Hij laat u meereizen op de tocht tussen een behaaglijk Rotterdams schrijfbureau en de koude werkelijkheid van Nova Zembla. Een negentiende-eeuwse verbeelding van een zestiende-eeuwse poolreis op een Pool-tot-Pooldag in 2020…

Al tijdens zijn studie in Amsterdam in de jaren zeventig trok dr. Otto Plantema er op uit met zijn tent naar bestemmingen als Groenland, Spitsbergen en de Falklands. De laatste twintig jaar bezoekt hij jaarlijks Antarctica en de sub-antarctische eilanden voor zijn favoriete vogel families: de albatros en pinguïn.